यावर्षी महाराष्ट्रात सोयाबीनचं पीक चांगलं झालं नाही. शेतकऱ्यांनी मेहनत घेऊन पेरणी केली, त्यांना वाटलं की चांगलं उत्पादन होईल आणि चांगले पैसे मिळतील. पण तसं झालं नाही. थोड्याच दिवसांसाठी दर वाढले, नंतर लगेच कमी झाले. त्यामुळे शेतकऱ्यांना अपेक्षेप्रमाणे पैसे मिळाले नाहीत. त्यांनी जेवढा खर्च केला, तेवढाही वसूल झाला नाही. त्यामुळे त्यांना खूप नुकसान झालं.
बाजारभाव सतत बदलत होते
सोयाबीनच्या दरांमध्ये सतत चढ-उतार होत होते. शेतकऱ्यांनी खूप मेहनत केली, पण त्याला योग्य मोबदला मिळाला नाही. त्यामुळे ते खूप नाराज झाले. काही वेळा दर खूप कमी झाले आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांना मानसिक ताण आला. त्यांना वाटलं की एवढी मेहनत करूनही काही फायदा नाही. त्यामुळे त्यांच्या कुटुंबांवरही ताण आला.
काही बाजारात चांगले दर मिळाले
गंगाखेड बाजारात चांगल्या दर्जाच्या सोयाबीनला जास्त पैसे मिळाले. इथे व्यापाऱ्यांनी चांगले दर दिले. धुळे आणि सोलापूरमध्येही काही ठिकाणी दर ₹4200 ते ₹4315 प्रति क्विंटल होते. पण हे दर सगळीकडे एकसारखे नव्हते. सोयाबीनची गुणवत्ता आणि मागणी यावर दर ठरत होते.
इतर बाजारात वेगवेगळे दर
अमरावती बाजारात 2499 क्विंटल सोयाबीन विकली गेली, पण दर ₹4050 ते ₹4210 दरम्यान होते. नागपूर, अकोला, लातूर, जालना यासारख्या ठिकाणी काही ठिकाणी दर खूपच कमी म्हणजे ₹2700 होते, तर काही ठिकाणी ₹4699 पर्यंत होते. हे दर सोयाबीनच्या गुणवत्तेनुसार आणि त्या बाजारात मागणी किती आहे यावर अवलंबून होते.
परदेशी बाजाराचा परिणाम
जगात इतर देशांमध्ये, जसे अमेरिका आणि ब्राझीलमध्ये सोयाबीनचं उत्पादन जास्त झालं. त्यामुळे बाजारात सोयाबीन जास्त प्रमाणात मिळू लागलं. याचा परिणाम म्हणजे भारतातही दर कमी झाले. आपल्या देशात काही वेळा सोयाबीनचं उत्पादन कमी होतं, तर मागणी जास्त असते. यामुळे गोंधळ निर्माण होतो आणि शेतकऱ्यांना कमी पैसे मिळतात.
हवामानाचाही मोठा परिणाम
पाऊस वेळेवर न झाल्यामुळे पीक खराब झालं. त्यामुळे उत्पादन कमी झालं आणि त्याचा थेट परिणाम बाजार भावावर झाला. सरकारकडून शेतकऱ्यांना मदत वेळेवर मिळत नाही. काही वेळा हमीभाव (MSP) मिळत नाही. त्यामुळे शेतकऱ्यांना वाटतं की त्यांची मेहनत वाया जाते.
कर्जाचा भार वाढतो
जेव्हा उत्पन्न कमी मिळतं, तेव्हा शेतकऱ्यांना खर्च भागवण्यासाठी कर्ज घ्यावं लागतं. पण नंतर कर्ज फेडणं कठीण होतं. यामुळे शेतकऱ्यांवर कर्जाचं ओझं वाढतं. मेहनत करूनही फायदा होत नाही, उलट नुकसान होतं. त्यामुळे शेतकरी अडचणीत येतात.
मानसिक ताण वाढतो
पैसे कमी मिळाल्यामुळे शेतकऱ्यांचं मन खचतं. त्यांना सतत चिंता लागून राहते. शारीरिक आणि मानसिक थकवा येतो. पुढच्या वर्षी सोयाबीन पेरावं की नाही, हा प्रश्न त्यांच्यासमोर उभा राहतो. कारण दर नेहमी बदलत असतात आणि त्यांना फायदा होईल की नाही, याची शाश्वती नसते.
सरकारने काय करायला हवं?
सरकारने शेतकऱ्यांना वेळेवर आणि योग्य दर मिळावा यासाठी पावलं उचलायला हवीत. MSP योजना व्यवस्थित राबवावी. बाजार समित्यांनी शेतकऱ्यांना चांगले दर मिळावेत यासाठी मदत करावी. शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन माल विकला तर त्यांना फायदा होतो. सोयाबीनपासून दही, चीजसारख्या वस्तू बनवल्यास उत्पन्न वाढू शकतं.
भविष्यात सुधारणा होऊ शकते
सध्या दर कमी आहेत, पण पुढे दर वाढू शकतात, असं तज्ज्ञ सांगतात. यासाठी सरकार आणि शेतकरी दोघांनीही एकत्र काम करावं लागेल. उत्पादनाची पद्धत सुधारावी लागेल आणि योग्य मार्गदर्शन घ्यावं लागेल. जर सगळ्यांनी प्रयत्न केले, तर परिस्थिती सुधारू शकते.